inleiding
Stadsbibliotheken
Van boekentempel naar hedendaagse ontmoetingsplek
Bibliotheken winnen aan populariteit. Door de boeken te combineren met andere sociale functies zijn nieuwe plekken voor ontmoeting ontstaan. Het succes van een aantal recent geopende stadsbibliotheken is daarvan het levende bewijs.
Tekst Marieke Giele
↑ Forum Groningen door NL Architects Beeld Marcel van der Burg
Eind vorig jaar verhuisde de bibliotheek van Groningen naar het nieuwe Forum-gebouw. Opvallend is echter dat opdrachtgever Dirk Nijdam niet meer spreekt van een bibliotheek, maar van “een cultuurgebouw waar je ook een boek kan lenen”. Moet gezegd worden: in het Forum Groningen vind je niet alleen 95.000 boeken, maar ook vijf bioscoopzalen, twee expozalen, de VVV, een auditorium, studieplekken, een museum en een skybar. Het is een trend die we de laatste jaren bij meer stadsbibliotheken zien terugkeren. Hoewel het compleet vermijden van de term bibliotheek in dit geval nieuw lijkt.
Bestaat de bibliotheek straks dan helemaal niet meer? Daar lijkt het niet op. Zowel in Nederland als daarbuiten openden het afgelopen jaar veel grote bibliotheken hun deuren. Denk bijvoorbeeld aan de Oodi in Helsinki, die werd uitgeroepen tot de beste bibliotheek van 2019. Ook hier zijn de boeken gecombineerd met functies als een bioscoop en de toeristeninformatie. En er zijn opvallend veel ruimtes ingericht om langer te verblijven. Ontmoeting, interactie en ontspanning staan centraal. En dat is eveneens het geval bij de bibliotheken in Mechelen, Sydney, Tilburg en Christchurch die we in deze monografie bespreken.
↑ Central Library Oodi in Helsinki door ALA Architects Beeld Tuomas Uusheimo
Boeken als achtergrond
Door deze brede programmatische invulling wint de bibliotheek aan populariteit. Opvallend, want tot voor kort werd het voortbestaan ervan juist in twijfel getrokken. De bibliotheek was vooral een stoffige plek met ouderwetse boeken en daar zou in het nieuwe informatietijdperk weinig vraag meer naar zijn. Maar de bibliotheken wisten juist slim mee te veranderen met alle ontwikkelingen. En inmiddels zijn ze verworden tot de nieuwe huiskamer van de stad.
Boeken vormen soms alleen nog maar de achtergrond van alle activiteiten die in het gebouw plaatsvinden. Dat zie je al terug bij de universiteitsbibliotheek die Mecanoo in 1998 voor de TU Delft ontwierp. Daar fungeren de boeken, verzameld in een verdiepingenhoge monumentale boekenkast, letterlijk als decor. MVRDV deed er in 2017 nog een schepje bovenop bij de Tianjin Binhai Library in China. In eerste instantie lijken alle planken vol met boeken te staan, maar schijnt bedriegt. De aluminium achterwanden hebben een print gekregen en de echte boeken zijn terug te vinden in de achtergelegen leeszalen.
↑ Tianjin Binhai Library in China door MVRDV Beeld Ossip van Duivenbode
Hedendaagse ontmoetingsplek
Tegen deze achtergrond van boeken heeft de bibliotheek zich ontwikkeld tot een plek van ontmoeting. Deze zijn vaak georganiseerd rondom verschillende thema’s. Zo heeft de LocHal in Tilburg zes labs die bezoekers aanspreken op thema’s als eten, games en de toekomst. Hier vinden verschillende evenementen plaats, zoals een hackathon of schrijfworkshop. Er zijn zelfs heuse programmamakers aangesteld die verder invulling geven aan de invulling van ‘hun’ lab.
De bibliotheek gaat bewust de samenwerking aan met andere bedrijven en organisaties, waardoor een nieuwe mix van sociale functies ontstaat. En daar weten ze ook veel nieuwe bezoekers mee te trekken. Zo wist de LocHal vorig jaar 700.000 mensen binnen te halen en telde het Forum Groningen in de laatste maand van het jaar al 400.000 bezoekers. Het blijkt dat de dynamiek van verschillende functies zorgt voor een aangename omgeving om te verblijven en elkaar te treffen
↑ LocHal in Tilburg door Civic, Braaksma & Roos Architectenbureau, Inside Outside en Mecanoo Beeld Stijn Bollaert
Van grootstedelijk tot wijkniveau
Het moge duidelijk zijn: bibliotheken hebben hun plek in de stad weer weten op te eisen. Dat roept de vraag op hoe dit instituut zich verder zullen ontwikkelen. In Amsterdam maakt de OBA samen met de VU plannen voor een nieuwe vestiging op de Zuidas met de naam OBA NEXT. Deze vestiging moet specifiek inspelen op de veranderingen in de samenleving. Volgens de OBA zelf zal “de nieuwe locatie op de Zuidas een grootstedelijke voorziening worden en daarmee ook de Metropoolregio Amsterdam bedienen”.
Toch zit er ook een keerzijde aan de groei van deze grote stadsbibliotheken. Juist de kleinere wijkbibliotheken kunnen op dit moment niet mee in de trend van de bibliotheek als culturele ontmoetingsplek. Zij moeten vaak noodgedwongen hun deuren sluiten. Opgave voor de toekomst lijkt om ook deze gebouwen mee te laten veranderen met de huidige tijd, zodat een goed netwerk van sociale voorzieningen door de gehele stad ontstaat.