redactioneel

Nieuwbouw vindt tegenwoordig voor een steeds groter deel binnen bestaande bebouwing plaats. Met oog op klimaatverandering en toenemende druk op onze natuur blijft deze vorm van architectuur in toenemende mate van belang. In plaats van groen op te offeren aan nieuwbouw moeten er oplossingen worden gezocht binnen bestaande structuren. De architect krijgt als gevolg daarvan te maken met de beslissingen van een voorganger en moet keuzes maken: wat wordt behouden en wat zijn de mogelijkheden tot modifactie?

door Afke Laarakker

In deze monografie worden vijf projecten besproken die binnen de contouren van bestaand erfgoed zijn uitgevoerd. OMA transformeerde voor de Fondazione Prada een oude jeneverstokerij in Milaan en voltooide recent de tweede fase van het project. ODA NY en Braaksma en Roos werken aan de renovatie van het voormalige postkantoor in Rotterdam en een woontoren van honderd meter op het monument. Office Winhov voltooide de renovatie van het Trippenhuis in Amsterdam. Vincent van Duysen transformeerde een kloostergebouw in Antwerpen tot een hotel. Uit het archief van de Architect is een bespreking van het Rijksmuseum door Cruz Y Ortiz toegevoegd.

Naast de technische uitdagingen is een belangrijke vraag die door de architecten van de geselecteerde projecten wordt beantwoord: hoe om te gaan met de relatie tussen oud en nieuw? Elk van de projecten is ontworpen vanuit een eigen overtuiging en zoekt vakkundig naar een wijzen om te contrasteren, verweven of kopiëren.

In 2013 schreef Pieter Bedaux in de Architect over de restauratie van het Rijksmuseum door Cruz y Ortiz: “Doorgaans worden bij historische gebouwen contrast en juxtapositie als ontwerpmiddelen ingezet voor alternatieve aanpassingen. Het is een interessante paradox dat juist dit zoeken naar continuïteit vernieuwend is te noemen.” Het project werd destijds zij aan zij gepubliceerd met de Glazen Boerderij in Schijndel door MVRDV en het gemeenschapshuis in Heerle door Oomen architecten, projecten die juist dat doen: contrasteren met het bestaande, door vorm en/ of materiaal.

Onder deze laatste categorie zou je ook het project van OMA voor Fondazione Prada kunnen rekenen. De architect ontwierp drie nieuwe volumes, die duidelijk herkenbaar als toevoegingen uit een andere tijd op het terrein van een oude jeneverstokerij zijn geplaatst. De nieuwe toren heeft een eigen taal: de vorm komt voort uit een spel met de plattegrond. Elke zaal is een ‘white cube’ waartegen de kunst wordt getoond. De elementen vormen een nieuw hoofdstuk op het terrein. Iets wat juist wordt vermeden in het ontwerp van van Crutz Y Ortiz.

Office Winhov maakte voor het Trippenhuis een ontwerp dat voortborduurt op het bestaande. “Het ontwerp is onderdeel van een ontwikkeling, geen begin of eindpunt. Het is deel van iets groters.” vertelt Uri Gilad van Office Winhov. Wat opvalt is de ontwerpmethode die aan de ontwerpen van Office Winhov ten grondslag ligt. De architectuur van het Trippenhuis is ontstaan door te kijken naar de mogelijkheden van de materialen en door te werken aan de verhoudingen tussen ruimten. Office Winhov begon het ontwerpproces met bestudering van de vloeren, van de ornamenten en materialen die zijn gebruikt in het monument het Trippenhuis. Door het ontwerp vervolgens kamer per kamer te ontwerpen ontstaat een project dat zich geruisloos bij het monument voegt.

Ook voor Van Duysen zijn de materialen een belangrijk startpunt. Deze architect gebruikt deze echter wel degelijk om een contrast te vormen met het monumentale pand. Anders dan bij OMA is het contrast juist bedoeld om de historische delen te benadrukken. Door nieuwe wanden en plafonds in zwart uit te voeren lijken deze naar de achtergrond te verdwijnen.

Voor Braaksma en Roos is ‘het koesteren van het monument’ en belangrijk uitgangspunt. Hoewel het plaatsen van een toren op het gebouw een behoorlijk statement genoemd kan worden, wordt het monument zo voorzichtig mogelijk behandeld en is de renovatie volledig gedacht vanuit het karakter van het gebouw. Het interieur wordt zoveel mogelijk hersteld of behouden. De nieuwe toren wordt op begane grond niveau verweven met het bestaande pand: het ritme en de materialen zijn overgenomen. De dikke gesloten wanden van het postkantoor worden zo onaangeroerd mogelijk gelaten, slechts de noodzakelijke extra ingangen om het gebouw toegankelijk te maken voorzichtig worden uitgesneden.