Bouwen in hout als perspectief
SAWA in Rotterdam door Mei architects and planners Juryrapport ARC20 Innovatie Award
Dit jaar wordt de ARC20 Innovatie Award toegekend aan SAWA in Rotterdam door Mei architects and planners. De jury roemt het vernieuwende karakter van het ontwerp, dat niet alleen spreekt uit de bijzonderheid van materiaalkeuze voor een woongebouw – volledig in hout – maar ook uit de flexibele en toekomstbestendige indeelbaarheid binnen de hoofddraagconstructie en uit de grote betrokkenheid en invloed van de architect.
De Nederlandse architectuur heeft het vermogen zich steeds weer succesvol aan te passen aan de nieuwe realiteit. Deze eigenschappen lijken nu van pas te komen. In de huidige bouw is immers grote behoefte aan architectonische oplossingen die van betekenis, toepasbaar en duurzaam zijn. Met het toekennen van de ARC20 Innovatie Award worden veelbelovende ideeën, producten en processen gestimuleerd die vernieuwend én haalbaar. De prijs wil hiermee het draagvlak voor innovatie versterken. Doel is het stimuleren van experiment en vernieuwing. Criteria voor de ARC20 Innovatie Award zijn creativiteit, functionaliteit en toekomstbestendigheid. Het ontwerp hoeft niet gerealiseerd te zijn, iets wat in de juryvergadering soms als lastig te beoordelen werd bestempeld. Het schaalniveau van de twintig inzendingen was bovendien uiteenlopend, van keukenblok tot herstel en bescherming van de oostelijke kustlijn van Shenzhen.
Kijkkader van de jury
De jury wilde vaststellen wat voor waarde en relevantie innovatie voor haar heeft, hoe het vak te verbreden en vernieuwen valt. Wat ook meespeelt, is de financiële haalbaarheid van innovatie, ook op de lange termijn, naast de maatschappelijke relevantie.
Daarnaast speelt de materialisatie een belangrijke rol, in productontwerp, van detail tot innovatief product; wat is het geheim van interessante, complexe constructies die ook leiden tot goede architectuur. In de naoorlogse bouwpraktijk was de rol van de overheid sterk. Architecten hadden meer impact dan nu in het proces van ruimtelijke planning. Innovatie was toen een ander woord voor efficiency en goedkoper bouwen. Tegenwoordig verschuift het begrip innovatie naar kwaliteit, het streven naar duurzaam samenleven, met een breed draagvlak, en komt het meer vanuit de ondernemers dan de overheid.
Innovatie heeft ook te maken met schaalbaarheid, dat van belang is vanwege de mate van social impact en omdat het commerciële overlevingskansen van een innovatie versterkt. We hebben meegewogen of een innovatie op korte termijn veel impact kan hebben.
Innovatie moet niet een klein stapje in de goede richting zijn, maar een nieuw denkkader bieden of effectief goedkoop zijn. Innovatie verandert de status quo, creëert een nieuw paradigma; waar ligt de grens tussen verbetering en innovatie? Innovatie is iets significant beter maken, het denkkader veranderen, het creëren van nieuwe mogelijkheden. Het moet een noodzaak hebben, innovatie moet geen leuke gimmick zijn, maar iets waar mensen wel op zitten te wachten.
Daarnaast is een maatschappelijk relevant thema dat via innovatie architecten meer onafhankelijkheid en impact op de kwaliteit van hun producten krijgen. Ontwerpers kunnen innovatie inzetten om macht te krijgen over hun eigen werk en de kwaliteit te leveren die ze zelf willen en zo hun positie als ontwerper terug te krijgen.
De jury merkt onder de inzendingen ook een generatieverschil op: tussen de gevestigde orde en de jonge generatie ontwerpers. Ook de projecten die op een ander schaalniveau innovatief zijn en kunnen doorgroeien naar een architectonische toepassing worden gewaardeerd. Hopelijk inspireert de beoordeling zowel jonge als gevestigde architecten om volgend jaar weer mee te doen.
Longlist
Nadat alle projecten zijn bekeken en overwogen, noemden de vier juryleden ieder een top vijf, wat een longlist van elf projecten opleverde. In het juryoverleg bleek dat er zich in de longlist drie subcategorieën aftekenden.
Super sustainable: grootschalige projecten die vastgoed, architectuur, stedenbouw, technologische innovatie op een grote schaal integreren, haalbaar maken en toepassen.
Super surface: materiaalinnovaties op kleinere schaal, niveau productontwerp; inzoomen op het oppervlak van de ruimte.
Super social: projecten die een educatieve waarde hebben, de community activeren, aan bewustwording bijdragen.
Sommige projecten kunnen in twee categorieën vallen. Na rijp beraad is uit elk van deze categorieën een genomineerde gekozen en tot slot de winnaar. De kandidaten van de longlist worden hieronder kort besproken.
Super sustainable
Triodos Bank de Reehorst door RAU Architecten In dit gelauwerde ontwerp spelen circulariteit en natuur-inclusief bouwen de hoofdrol. De jury vindt vanuit innovatieoogpunt het idee voor het materialendepot met de letterlijk telbare onderdelen het meest bijzonder. Achter Cradle-2-Cradle zit ook een managementidee, maar dit project is heel radicaal, ook internationaal onvergelijkbaar. De positieve CO2-voetafdruk is een prachtig streven.
↑ Triodos Bank. Beeld Ossip
SAWA door Mei architects and planners SAWA is relevant en veelbelovend vanwege de schaal van de houtbouw. Het wordt het meest innovatieve, hoogste houten gebouw van Nederland. Dit is een nieuw concept, slim en esthetisch, energiebesparend en mogelijk het tipping point in de houtbouwrevolutie. Het uitgangspunt is open bouwen: drager versus inbouw, wat echte flexibiliteit oplevert. Voorts is er waterretentie op alle daken, zijn daken en balkons biodivers uitgevoerd, een moestuin voor bewoners, gemeenschappelijke ruimten, het concept is installatie-arm. Van financieel tot technisch ontwerp, marketing en verkoop, de architect heeft hierin de regie. Zo kan hij innovatie bewerkstelligen, door de regie naar zich toe te trekken en de belegger en aannemer ervan overtuigen daarin mee te gaan.
↑ Gallerijen SAWA. Beeld Mei architects and planners
Unilever Foods Innovation Centre door Paul de Ruiter Architects Dit gebouw staat voor geloof in technologische innovatie, vooral in installatietechniek. Het is duurzaam, gezond en nodigt uit tot ontmoeting en interactie. De cross-over van het gebouw met het voedselvraagstuk is interessant. Dit project vertoont hoogwaardige technologische toepassingen, maar de jury vraagt zich wel af of de duurzaamheidslabels het summum van innovatie zijn.
↑ Unilever Foods Innovation Centre. Beeld Ossip
Vernieuwbouw gemeentehuis Voorst door De Twee Snoeken In dit erfgoedproject met vernieuwbouw is men op zoek gegaan naar ander soort gezond en biobased gevelmateriaal: kalkhennep. Het gaat hier voorbeeldig en esthetisch ingezet worden op een nog niet eerder toegepaste schaal. In het hergebruik van gebouwen zit een grote innovatie- en duurzaamheidsvraag besloten.
↑ Het huis van Voorst door De Twee Snoeken
Super surface
Aquatecture door Studio Sway De waterproblematiek is vanwege de droogte in Zuid-Afrika een groot vraagstuk. Om water via geperforeerde gevelpanelen uit de lucht te halen, als condensatie en regen, is een belangrijke ontwikkeling. Je kunt hiermee het grijswatersysteem zo inrichten dat het water niet wegspoelt, maar naar een tank gevoerd en opgeslagen wordt. Als gebouwen een tweede huid kunnen krijgen die ook esthetisch is, is dat een nieuwe doorbraak. De jury vraagt zich af: is het haalbaar, realistisch? Zo ja, dan is het briljant.
↑ Aquatecture door Studio Sway
Growing Pavilion door Company New Heroes Ecologisch en biobased bouwen, gezien in dit paviljoen als landmark op de Dutch Design Week, biedt een nieuw denkkader. Verschillende materialen worden als natuurlijke grondstof getoond. Werken met schimmels bijvoorbeeld zie je al langer en heeft nu ook de architectuur bereikt, maar is het uitontwikkeld, is het toekomstbestendig?
↑ Growing Pavilion door Company New Heroes. Beeld Eric Melander
Theaterzaal Zuidplein door Studio Rap Deze interessante, bewezen productiemethode van het digitaal produceren van een gebouw, is toe te juichen als innovatie. De wijze van ontwerpen en produceren, digital manufacturing, heeft hier echt zin. De akoestiek is geoptimaliseerd, samen met ARUP is iets heel complex teruggebracht naar handmatig maatwerk. De innovatie hierbij is een combinatie van lage kosten en slim nadenken over productietechnieken. De jury heeft bewondering voor dit ontwerp.
↑ Theaterzaal Zuidplein door Studio Rap.
Super social
Oostkust Shenzhen door KCAP + FELIXX Het thema klimaat is herkenbaar in dit ontwerp en kent wereldwijd een grote noodzaak. Architecten kunnen op het gebied van infrastructuur een positie innemen. Dit ontwerp is een waterkering in het landschap die het uitzicht en de beleving van het water niet verhindert, terwijl je bij dijklichamen vaak de beleving van het water kwijtraakt. Is het een voorbeeldproject of een variatie op wat al gedaan wordt?
↑ Oostkust Shenzhen
Eilandhuis door Vastgoedbeheer Zeeland Bij dit tiny house gaat om de vakantie-economie, op zich schadelijk voor het milieu. Het Eilandhuis is verplaatsbaar, waardoor een relatie ontstaat tussen het huis en de omgeving waar de lokale materialen vandaan komen. Qua educatie, voorlichting en bewustwording is het een interessant project, al ontbreekt de architectonische scherpte.
↑ Eilandhuis
Boomschaamte door Clubhaus Architecten Op zich is deze interessante inzending weinig innovatief, maar ze heeft als social design veel potentie. Er is gewerkt met afgedankte kerstbomen en met meubilair dat over was, wat op verschillende manieren is gedraaid en gekanteld en ondersteund door een stapeling van boomstammen, verworden is tot nieuw meubilair. Alles kan gemakkelijk uit elkaar gehaald worden voor een volgend leven.
↑ Boomschaamte door Clubhaus Architecten
Horismos door Studio Ossidiania Deze typologische innovatie levert geen speeltuin met plastic toestellen op, maar een sympathiek en poëtisch ontwerp in beton. Het gaat lang mee, kent vernieuwend materiaalgebruik, vanuit beleving en ervaring, met architectonische ideeën. Ook is er aandacht voor openbare ruimte. Het past tevens in de categorie Super surface.
↑ Boomschaamte door Clubhaus Architecten
Nominaties ARC19 Innovatie Award
De jury selecteerde de drie onderstaande projecten als nominatie.
SAWA in Rotterdam door Mei architects and planners Dit gebouw is op meerdere fronten innovatief. Het is een bottom-up ontwikkeling door Nice Developers en Mei architects, met de focus op een groep toekomstige bewoners die meepraat. Het wordt een mix van betaalbare middenhuur en duurdere woningen. Eerdere hoge houtbouwprojecten waren vooral voor de happy few. Met SAWA integreert de architect de keten verticaal, waardoor hij niet meer afhankelijk is van vervuilende industrie en onafhankelijkheid terugkrijgt als ontwerper.
↑ Duurzaamheidsfacetten SAWA
The Growing Pavilion in Almere door Company New Heroes Via kunst, design en theater, wil Company New Heroes ontwerpers, bouwers, beleidsmakers en publiek inspireren en activeren om meer biobased te gaan werken. Company New Heroes wil hiermee een omslag in het denken over duurzaam materiaalgebruik aanjagen. Het is een kapstokproject, met vijf verschillende materiaalinnovaties. Het biedt een vernieuwend perspectief, als experiment en roep om in toenemende mate natuurlijk en circulair te gaan bouwen.
↑ Exterieur Growing Pavillion
Boomschaamte MBO College Zuidoost in Amsterdam door Clubhaus Architecten Aanvankelijk bleven Boomschaamte en Aquatecture beide over bij de laatste vier. Omdat Aquatecture zich nog moet bewijzen, is gekozen voor Boomschaamte. Het in aanraking brengen van jeugd met social design is zeer toe te juichen. Het is een sympathiek, educatief project, met directe impact. Jong hout wordt doorgaans niet als bouwmateriaal gebruikt, maar hier is toch gezocht naar toepassing. Het project is met een aantal mbo-studenten op locatie uitgevoerd, waardoor de andere studenten in de kantine het project zagen ontstaan. Een maatschappelijk relevant voorbeeldproject.
En de winnaar is…
Als je innovatie wilt stimuleren, komen al deze projecten in aanmerking. SAWA echter brengt op zo’n niveau alle innovaties bij elkaar dat het de andere inzendingen overstijgt. Dit ontwerp laat je op een nieuwe manier kijken; het is inspirerend door de toepassing van hout, een vernieuwing in de architectuur. Het levert nieuwe typologie, plattegronden en esthetiek op. De architect wil met SAWA bijdragen aan een gezonde, inclusieve stad. De impact op de industrie kan groot zijn. Ook is het project vernieuwend in de beleving: SAWA is hoe de toekomst eruit kan zien. De jury koos unaniem voor SAWA door Mei architects and planners als winnaar van de ARC20 Innovatie Award.
Samenstelling van de jury De jury van de ARC20 Innovatie Award bestaat dit jaar uit Marc Koehler (MKA; juryvoorzitter), Antoine van Erp (Matter Makers), Dirk van den Heuvel (TU Delft), Robert van Ieperen (Fakton) en Marianne Lahr (de Architect, secretaris).
Tekst Marianne Lahr
↑ SAWA. Beeld Mei architects and planners