Nieuw soort stedelijkheid


Gare Maritime in Brussel door Neutelings Riedijk Architecten Juryrapport ARC20 Architectuur Award

↑ Gare Maritime in Brussel door Neutelings Riedijk Architecten. Beeld Filip Dujardin

De ARC20 Architectuur Award bekroont projecten die nieuwe normen stellen op het gebied van duurzaamheid. De jury, onder leiding van Dikkie Scipio, heeft gezocht naar exemplarische projecten die een voorbeeld stellen voor de toekomst van de architectuur. Uiteindelijk wijst de jury Gare Maritime in Brussel door Neutelings Riedijk Architecten aan als winnaar van de prijs.

De ARC20 Architectuur Award wordt toegekend aan recent gerealiseerde projecten die hoge prestaties op het gebied van duurzaamheid in de ruimste zin van het woord op innovatieve wijze combineren met een verrassende architectuur. Doel van de prijs is duurzaamheid te promoten als integraal onderdeel van het ontwerp. Gezocht wordt naar projecten die innovatief zijn op de terreinen van energie, materialen en techniek, die nieuwe normen zetten voor commercieel vastgoed, woningbouw en publieke voorzieningen of die stedelijke en/of ecologische problemen oplossen. Voor de ARC20 Architectuur Award zijn in totaal 138 projecten ingezonden. Elk jurylid heeft al deze inzendingen bekeken en een persoonlijke shortlist met tien projecten samengesteld. Tijdens de eerste juryvergadering zijn alle projecten van deze lijsten besproken naar aanleiding van de gestelde criteria. In een aantal ronden kwam de jury tot drie nominaties waarvan vervolgens een uitgebreid videoportret is gemaakt. Deze zijn in een tweede juryvergadering bekeken en besproken. Ook hebben enkele juryleden op eigen initiatief de drie projecten bezocht. In een derde juryvergadering is uiteindelijk de winnaar aangewezen.

Drie nominaties

Na een uitgebreide bespreking van de longlist, komt de jury uiteindelijk tot drie nominaties: Gare Maritime in Brussel, Forum Groningen en Fort van Hoofddorp. Deze projecten van respectievelijk Neutelings Riedijk Architecten, NL Architects en Serge Schoemaker Architects geven elk op eigen wijze antwoord op het vraagstuk rondom duurzaamheid in de architectuur.

Gare Maritime Ooit was Gare Maritime het grootste goederenstation van Europa. Nu is het een plek voor jonge en gevestigde bedrijven met daartussen een publieke ruimte voor grote en kleinere evenementen. Neutelings Riedijk Architecten ontwierp deze overdekte ‘stad waar het nooit regent’ volledig in hout. Daarmee is Gare Maritime een mooi voorbeeld van een duurzame ontwikkeling én momenteel het grootste CLT-project in Europa. De jury is onder de indruk van de manier waarop Neutelings Riedijk Architecten met dit project bijdraagt aan de revitalisering van dit stadsdeel van Brussel. In het gebouw kan het stedelijk leven van daarbuiten worden voortgezet; een cadeau voor de stad. Doordat de middenruimte leeg is gehouden, behoudt het project een vorm van overmaat. Dat geeft veel mogelijkheden voor een diverse programmering, toe-eigening en nodigt uit tot een multifunctioneel gebruik. Precies datgene wat je van een plein in de stad kan verwachten. Op het gebied van duurzaamheid zijn de architecten tot het uiterste gegaan en hebben ze alles duidelijk onder controle. Het gaat daarbij niet alleen om cosmetische keuzes, maar ook om de toepassing van veel verschillende innovaties. Bovendien zijn ze erin geslaagd nagenoeg alle installaties uit het zicht te laten. Deze aandachtige werkwijze zie je ook terug in de rest van het ontwerp. De detaillering is consistent en robuust tot aan de uitvoering. Dit alles is prachtig uitgewerkt, waarbij de kunst van prefabricage en repetitie slim zijn uitgebuit. Op het gebied van gebruik is het project op dit moment nog niet goed te beoordelen, maar toont het veel potentie. De jury heeft er dan ook alle vertrouwen in dat dit zich in de loop van de tijd gaat ontwikkelen.

↑ Gare Maritime in Brussel door Neutelings Riedijk Architecten. Beeld Filip Dujardin

Forum Groningen Forum Groningen is een multifunctioneel gebouw naar ontwerp van NL Architects. Het is een cultureel ‘warenhuis’ vol boeken en beelden, met expositieruimtes, filmzalen en horeca. Het is de ‘huiskamer’ van de stad, een plek voor ontmoeting en debat. Op unieke wijze verenigt het gebouw culturele ervaringen rondom een publiek gestapeld landschap, dat eindigt in een plein op het dak. Ondanks het grote vloeroppervlak oogt het gebouw niet als een groot volume. De jury heeft veel waardering voor de wijze waarop het gebouw stedenbouwkundig is ingepast in het historische centrum van Groningen. Op afstand is de magnifieke werking van het volume goed te ervaren. Wel ziet de jury op het niveau van de plinten gemiste kansen wat betreft de aansluiting van het gebouw op het maaiveld en de presentatie van de entree. Door het lange bouwproces moest ook het programma in de loop van de tijd gewijzigd worden. Door dit adaptieve vermogen is het gebouw bestand tegen de tijd. Daarin ziet de jury een belangrijke vorm van duurzaamheid. In het gebruik is het gebouw duidelijk omarmd door de Groningers. Iedereen zit overal door het gebouw heen en er hangt een publieke sfeer. Daar heeft de sterke rol van de opdrachtgever wat betreft de invulling zeker aan bijgedragen. Ook de geweldige routing met de roltrappen versterkt dit gebruik, waarbij de invulling door de interieurarchitecten voor een aparte sfeer op de verschillende verdiepingen zorgt. Halverwege komt de stad steeds meer tot leven en is de dichtheid en eenheid van de omringende bebouwing voelbaar. Boven op het dak wacht het cadeau en is heel Groningen zichtbaar. De architecten zijn er op deze manier in geslaagd de stedenbouw als het ware binnenstebuiten te keren.

↑ Forum Groningen door NL Architects. Beeld Marcel van der Burg

Fort van Hoofddorp

In 2010 nam Serge Schoemaker Architects het initiatief voor de renovatie, verduurzaming en transformatie van Fort van Hoofddorp. Het oude fort is getransformeerd tot een unieke ontmoetingsplek met ruimte voor horeca, culturele en educatieve activiteiten. Er is bij deze herbestemming een nieuwe tijdslaag toegevoegd aan een markant en uitzonderlijk fortgebouw. Het ontwerp creëerde een nieuw verband tussen geschiedenis en heden. Vooral de esthetische uitwerking oogst lof. De jury is te spreken over de wijze waarop oud en nieuw samenkomen in dit project. Op verfijnde wijze is de architect erin geslaagd het project aan te laten sluiten bij de huidige wensen, zonder dat het historische karakter verloren gaat. De architectuur is prachtig en de toevoegingen zijn leesbaar, maar bescheiden. Daardoor blijft de ziel van het gebouw blijvend aanwezig. Dat gaat verder dan de architectuur van het gebouw. Ook op landschappelijk niveau heeft de architect een bijzondere prestatie geleverd. De ingangen zijn hersteld en er is een wandelpad met sfeervolle tuin toegevoegd. Dat nodigt uit om het fort vanuit verschillende perspectieven te verkennen. Bovendien nodigt deze inrichting uit tot verschillende vormen van gebruik, waarvan de openluchtvoorstellingen een goed voorbeeld zijn. De manier waarop de installaties zijn weggewerkt is daar een goed voorbeeld van. Door slim gebruik te maken van de oorspronkelijke infrastructuur voor de ventilatie en de toevoeging van een dekvloer zijn de installaties nagenoeg onzichtbaar weggewerkt. Ook heeft de jury waardering voor de ondernemende houding van de architect. De architect zag de waarde van het bestaande fort en wist het hergebruik daarvan uiteindelijk van de grond te krijgen. Dat vraagt om een lange adem. Bovendien is met minimale middelen een verfijnde basisinfrastructuur aangebracht, waarbij de architect uit veel liefde voor de plek heeft gewerkt.

↑ Fort van Hoofddorp – Serge Schoemaker Architects. Beeld MWA Hart Nibbrig

En de winnaar is…

Na het bekijken van de drie genomineerde projecten heeft de jury ze allemaal op vier onderdelen besproken: stedenbouw, architectonische kwaliteit, duurzaamheid en gebruik. Alle drie de projecten geven daar op eigen manier invulling aan. Gare Maritime kenmerkt zich door de nieuwe volumes in eikenhout. Deze voegen zich naar de bestaande gietijzeren constructie van het Gare Maritime, maar zijn tegelijkertijd uitgesproken.. Forum Groningen is een bijzonder gebouw op een complexe locatie in de stad. Fort van Hoofddorp is een interessant voorbeeld voor het hergebruik van bestaande gebouwen en de manier waarop architecten dat zelf kunnen initiëren. Ondanks dat blijven de toevoegingen voor de jury soms te bescheiden. Na deze eerste bespreking van de genomineerden spitst de discussie zich toe op Gare Maritime en Forum Groningen. Beide projecten hebben het principe van ‘Dare to go beyond’ in zich, waarbij het opdrachtgeverschap een zeer positieve invloed heeft gehad op het eindresultaat. Bij Forum Groningen zijn de verschillende functies op inspirerende wijze met elkaar verbonden, waarbij de opdrachtgever zich met een duidelijke visie het programma heeft toegeëigend. Voor Gare Maritime geldt dat met name de duurzaamheidsaspecten van het project tot grote hoogte zijn gebracht. De kracht van de ontwikkelaar is ingezet voor een zorgvuldige invulling van het programma, terwijl de keuzes met betrekking tot de architectonische kwaliteit bij de architect zijn gelaten.

Beide projecten oogsten lof door de stedenbouwkundige inpassing, zowel als het gaat om het exterieur als de relatie tussen stad en het publieke interieur. Na uitvoerig beraad wijst de jury unaniem Gare Maritime aan als winnaar van de ARC20 Architectuur Award. Op alle schaalniveaus weet het project te overtuigen: van de stedenbouwkundige benadering voor het gehele complex tot aan het hoge niveau van detaillering. Dankzij de pleinen en kiosken ontstaat een prettige tussenschaal die als verbindende schakel werkt tussen het grote gebaar en de kleinschalige verfijndheid. Bovendien geeft het project door middel van hergebruik, engineering in CLT en op installatietechniek een zeer geslaagd antwoord op het vraagstuk rondom duurzaamheid in de breedste zin van het woord.

Jury samenstelling De jury van de ARC20 Architectuur Award bestaat dit jaar uit Dikkie Scipio (KAAN Architecten, juryvoorzitter), Frederik Pöll (Frederik Pöll Bureau voor Architectuur), Bastiaan Kalmeyer (IWT), Steven Manhave (Manhave Vastgoed) en Marieke Giele (de Architect, secretaris). De ARC20 Architectuur Award is een initiatief van Tarkett en de Architect.


Tekst Marieke Giele